Operacja świt (2006)

Zimą 1966 roku pilot US Navy Dieter Dengler wyruszył z krążownika USS Ranger w samolocie Skyraider w swoją pierwszą misję nad granicę między Laosem a Północnym Wietnamem. Dalsze jego losy stały się jedną z najbardziej pasjonujących opowieści o przetrwaniu, jakie zna historia.

Gdy Dengler został zestrzelony nad szlakiem Ho Chi Minh, członkowie jego oddziału doszli do wniosku, że ich kolega ma marne szanse na przeżycie. W dżungli pilot musiał zmagać się z nieludzkimi upałami, a na każdym kroku na jego życie czyhały jadowite węże oraz bojownicy z sąsiednich wiosek. Nawet jeśli udałoby mu się przeżyć wybuch samolotu i stawić czoło wspomnianym niebezpieczeństwom, trafiłby na celownik Pathet Lao, laoskiego odpowiednika Viet Congu. Wielu Amerykanów, którzy trafili do niewoli tej grupy, zniknęło bez śladu – do dziś blisko 500 osób pozostaje nieodnalezionych.

W owym czasie Stany Zjednoczony nie ujawniały prowadzenia działań wojennych na terenie Laosu, więc Dengler dosłownie przepadł dla świata. Nikt nawet nie powinien go szukać i jego los byłby przesądzony, gdyby nie jego wyjątkowa wolna przetrwania, która zrodziła się jeszcze w dzieciństwie. Urodzony w latach 30-tych w Niemczech, w Schwarzwaldzie, wychowywał się bez zabitego w Rosji ojca w domu, który uległ poważnym zniszczeniom w trakcie bombardowań. Jeszcze w ciągu wojny Denglera fascynował dźwięk alianckich samolotów, które w każdej chwili mogły przecież pozbawić go życia. Jego wytrzymałość wystawiono na największą próbę po wojnie, gdy jeszcze jako nastolatek zmagał się ze skrajną biedą, pracując jako ślusarz narzędziowy, a następnie jako kowal, nierzadko poddawany karom cielesnym przez swoich szefów. Wspominając swoje przeżycia, sędziwy Dengler zaznaczał, że doświadczenia z powojennych Niemiec złagodziły szok, jaki czekał go w Laosie.

W wieku 18 lat skuszony ogłoszeniem o zaciągu do amerykańskiej armii, Dengler przybył do USA z pustymi kieszeniami. Błyskawicznie wstąpił do Air Force, ale z racji braku wykształcenia przez długi czas przydzielano mu tak banalne zadania jak obieranie ziemniaków. Niezrażony przeciwnościami Dengler skończył college i został pilotem marynarki wojennej, gdzie szybko dał się poznać jako żartowniś i niepokorny duch.

Te cechy okazały się niezwykle przydatne po katastrofie samolotu. Jako cenna zdobycz bojowników Pathet Lao, Dengler poddawany był codziennym przesłuchaniom i marszom po okolicznych wioskach. Od początku współwięźniowie planowali ucieczkę, z którą postanowili jednak poczekać do końca pory monsunowej. W odróżnieniu od towarzyszy Dengler nie poddawał się przygnębieniu w obliczu tortur. Wreszcie latem nadarzyła się dogodna chwila do ucieczki. Pod gradem kul jedynie Dengler i Martin zdołali zbiec do dżungli.

Był to dopiero początek kłopotów. Przeprawa przez dżunglę wycieńczyła go do granic wytrzymałości. Ledwo utrzymując się na pokrwawionych nogach, musiał zbudować prowizoryczną tratwę, którą popłynął ze zdradzieckimi prądami Mekongu w kierunku Tajlandii. Po wielu dramatycznych przygodach Dengler został dostrzeżony przez pilota Eugene’a Derricka, który początkowo podejrzewał, że widzi bombę-pułapkę przez żołnierzy Vietcongu. Odnaleziony Dengler ważył zaledwie 45 kilogramów, a w plecaku trzymał szczątki węży, którymi szczęśliwie już nigdy nie musiał się żywić.

Dietera Denglera odznaczono Krzyżem Marynarki Wojennej w uznaniu niezwykłego męstwa. Po powrocie do Stanów Zjednoczonych kontynuował karierę pilota testowego. Pomimo czterech katastrof, nadal ryzykował życiem, które zakończyła dopiero postępująca choroba Lou Gehriga (stwardnienie zanikowe boczne).

Przyjęcie roli Dietera Denglera oznaczało dla aktora zgodę na pokazanie tak ekstremalnych doznań jak jedzenie węży, skoki do rwących potoków. Proponując zagranie w "Operacji Świt", Werner Herzog uprzedził Christiana Bale o wielkich wyzwaniach, fizycznych i psychicznych, jakie przed nim stoją. Bale zareagował na scenariusz z entuzjazmem, przebywał wtedy zresztą na przysłowiowym krańcu świata, tj. w południowej Patagonii. "Werner Herzog zmaga się ze swoimi filmami jak zawodowy zapaśnik", komentuje swoją decyzję. "Kieruje się wielkimi marzeniami i ideałami, i to przekonało mnie do współpracy".

Największym atutem roli Denglera okazała się dla gwiazdora jego pogoda ducha: "Nie spodziewałem się tak dramatycznego filmu, bo w samym Denglerze nie ma nawet cienia dramatyzmu. Jest zupełnym przeciwieństwem bohatera wojennego, wiecznie trzymają się go żarty i daleko mu do wizerunku twardego jak głaz komandosa ze Special Forces. Domyślam się, że właśnie szalonemu optymizmowi zawdzięcza zwycięstwo nad przeciwnościami".

Christian Bale również tłumaczy wytrwałość Denglera bagażem jego niemieckich wspomnień: "Jako dziecko musiał nauczyć się widzieć świat niejako przez tunel i przeć naprzód, co zagwarantowało mu przetrwanie. Bodajże ta cecha najbardziej pociągała Herzoga w Denglerze, z którym łączy go podobne dzieciństwo". Ubolewając nad tym, że nie zdążył porozmawiać z samym weteranem przed zdjęciami do "Operacji Świt", Bale czerpał wiedzę o swoim bohaterze z rozmów z jego synami, bratem i byłą żoną, a także z dokumentu Herzoga.

Przed wyjazdem do tajskiej dżungli Bale celowo doprowadził się do stanu wycieńczenia, co miało znaczący wpływ na jego kreację. Herzog poinformował go ponadto o konieczności pływania w wodzie pełnej węży oraz jedzenia robaków, co dodatkowo zachęciło odważnego odtwórcę głównej roli. Gwiazdor oczywiście słyszał wiele barwnych historii z planów poprzednich filmów Herzoga, zwłaszcza o jego burzliwej współpracy z legendarnym Klausem Kinsky. "Werner potrafi, i warto to podkreślić, "potrafi" być aniołem i ani razu nie przesadził w swoich wymaganiach. Zrobi jednak wszystko, by móc opowiedzieć wspaniałą historię".

Bale’owi szczególnie przypadła do gustu naturalna atmosfera na planie Herzoga: "Ma w zwyczaju mieszkać ze swoją ekipą, co owocuje wielkimi przeżyciami jeszcze przed rozpoczęciem zdjęć. Członkowie ekipy stają się sobie bliżsi i to zarówno w chwilach radosnych, jak i w trakcie karczemnych awantur. Inną charakterystyczną cechą Wernera Herzoga jest jego skłonność do prowokowania, czasem nieświadomie, aktorów do specyficznego reagowania. Trudno pozostać wobec niego obojętnym. przypomina tornado, które wciąga każdego, z kim ma styczność".

Koszmar wspólnej przeprawy przez dżunglę zbliżył nie tylko Dietera i Duane’a, ale także odtwórców ich ról: Christiana Bale’a i Steve’a Zahna. "Gdy jedynym celem człowieka staje się przetrwanie, duma i poczucie godności przestają mieć jakiekolwiek znaczenie. Każdy stoi wtedy przed tobą obnażony z jakichkolwiek cech powierzchownych, nieważne jest, czy w innych okolicznościach moglibyście się polubić, czy zaprzyjaźnić".

Zdaniem Christiana Bale Dieter Dengler w dżungli widział zarówno swojego wroga jak i ucieleśnienie najwyższego piękna. "Była przecież pułapką, a zarazem jego ratunkiem. Można ją postrzegać jako coś romantycznego i okrutnego. Jeśli człowiek nie potrafi stawić jej czoła, jest piekłem na ziemi. Gdy Dieter widzi nad głową helikopter, dżungla staje się dla niego najpiękniejszym zakątkiem na ziemi."

Filmy Wernera Herzoga od dawna charakteryzuje ambiwalentna wizja natury – zarówno magii jak i obojętnego okrucieństwa, jakich mogą doświadczyć jej odkrywcy. Pierwszą wyprawę w nie zdobytą dżunglę odbył przy okazji zdjęć do "Aguirre, gniew boży", biografii szalonego poszukiwacza El Dorado. Herzog powrócił do tego tematu w "Fitzcarraldo", którego główny bohater próbował przy dopływie Amazonki otworzyć operę. Fascynacja chaosem i przerażeniem, jakie w filmach niemieckiego mistrza towarzyszą podróży po dżungli, nie przysłania jej mitycznego znaczenia: "Dżungla to ucieleśnienie naszych snów, najgłębiej skrywanych uczuć i koszmarów", wyznaje twórca.

Podobnie jak przy poprzednich produkcjach Herzog wystawił ekipę "Operacji Świt" na wielką próbę. Film kręcono w północnej Tajlandii, przy granicy z Burmą, w krainie znanej z wyjątkowo bujnej roślinności, skalistych wzgórz i wiosek miejscowych plemion, podobnych do osady, w której przetrzymywany był Dengler. Na planie nie było przyczep, ani nawet krzeseł, Bale, Zahn i Davies przesiadywali zatem całe dni na ziemi, chroniąc się przed słońcem w cieniu drzew. Prymitywne warunki wzmogły jednak poczucie autentyzmu opowiadanej historii, podobnie jak sceny jedzenia insektów, chwytania węży gołymi rękami, przemieszczania się po dżungli boso oraz wielogodzinnego zmagania się z tratwą w wodzie. Aktorzy uzbierali imponującą ilość ran, siniaków i dziwnych wysypek. Herzog cieszy się, że mógł sfilmować tubylców, których osady wyglądają tak samo jak 40 lat temu: "Spodobało im się, że zostaną pokazani takimi, jakimi są, bez żadnych przebieranek."

Sceny rejestrowano w odwrotnej kolejności, żeby pozwolić aktorom zrzucić wagę do sekwencji rozgrywających się w niewoli. Po ponownym przybraniu na wadze, Christian Bale mógł wiarygodnie wcielić się w Denglera, który na prawdziwych zdjęciach z okresu przed wypadkiem w Laosie wygląda jak młody bóg. Na znak solidarności ze swoimi aktorami Herzog również poddał się radykalnej diecie.

Opiekę nad imponującą stroną wizualną filmu reżyser powierzył operatorowi Peterowi Zeitlingerowi, z którym współpracował przy szeregu filmów, m.in "Grizzly Manie", a także przy swoim kolejnym projekcie, kręconym na Antarktydzie. "Cenię w nim krzepę i gotowość do rzucenia się w pogoń za aktorami przez dżunglę. Ma wyjątkowe oko i znakomicie wyczuwa przestrzeń oraz mocne strony aktorów. Sam jest zresztą niezwykle silnym mężczyzną, byłym hokeistą". Pomysłem Zeitlingera było także użycie ręcznej kamery w scenie podróży do wioski. W początkowych fragmentach Herzog posłużył się archiwalnymi materiałami, na których widzimy bombardowanie wiosek i niszczenie naturalnego krajobrazu. Zdjęcia, użyte wcześniej w "Ucieczce z Laosu" pochodzą ze zbiorów amerykańskiej armii. „To straszne obrazy, pozostające na długo w pamięci”, twierdzi Herzog. "W zestawieniu z lirycznymi kompozycjami Klausa Badelta tracą nieco na dramatyzmie, ale ich poetyckość wydaje mi się przez to jeszcze bardziej przerażająca".

Realizm "Operacji Świt" pozwala zaangażować widza w zmagania Dietera Denglera ze śmiercią. Jedyny efekt specjalny w całym filmie pojawia się w scenie przelotu na laoskim niebem pełnym Skyraiderów, których w rzeczywistości pozostało już niewiele.

Podsumowując swoją pracę Herzog przyznaje: "Od pierwszych chwil chcę sprawić, że widz wraz z bohaterem wzbije się do lotu i wszyscy twórcy "Operacji Świt" postarali się, aby nie sprowadzić go z powrotem na ziemię".

Christian Bale (Dieter Dengler)

Urodził się w Walii i pomimo braku przygotowania aktorskiego zadebiutował w wieku dziesięciu lat rolą w sztuce "The Nerd" wystawionej na West Endzie przez Mike'a Nicholsa. Obecnie należy do grona najbardziej znanych i jednocześnie zapracowanych młodych aktorów amerykańskich. Na dużym ekranie zadebiutował w „Imperium słońca" Stevena Spielberga. Rola ta przyniosła mu nagrodę National Board of Review. Pismo "Enertainment Weekly" uznało go niedawno za "Najbardziej kreatywną osobę w przemyśle rozrywkowym", a "Premiere" zawstydziło go tytułem : "Najbardziej seksowny aktor przed 30-ą".

Aktor pojawił się w reżyserowanym przez Kennetha Branagha "Henryku V", "Małych kobietkach", "Metroland", "Idolu" i "Księciu z Jutlandi" z Helen Mirren i Gabrielem Byrne. Z jego ról telewizyjnych warto wymienić: rola Jezusa w "Marii, matce Jezusa", ekranizację "Wyspy skarbów" z udziałem Charltona Hestona. W ostatnich kilku latach Bale wystąpił w wielu znanych filmach, a swoją najlepszą kreację stworzył w "American Psycho". Zwrócił na siebie również uwagę w filmach: "Shaft", "Kapitan Corelliu", "Władcy ognia" oraz "Equilibrium". Najpopularniejszą rolą był jednak Batman w "Batman - Początek" Christophera Nolana u boku Liama Neesona, Gary’ego Oldmana i Michaela Caine’a. Pośród niedawnych sukcesów są także "Prestiż" i "3:10 do Yumy". Bale aktywnie działa w wielu organizacjach charytatywnych i ekologicznych. Należy między innymi do Greenpeace, World Wildlife Foundation i the Dian Fossey Gorilla Fund.

Steve Zahn (Duane)

Ceniony aktor filmowy i teatralny wyróżniony za swoją kreację w "Happy Teras" specjalnym wyróżnieniem na festiwalu w Sundance oraz aktorską nagrodą Independent Spirit. Do innych popularnych filmów z jego udziałem można zaliczyć "Saharę", "Małolaty u taty", "Co z oczu, to z serca" Stevena Soderbergha, "Masz wiadomość" Nory Ephron, "Orbitowanie bez cukru" Bena Stillera i debiut reżyserski Toma Hanksa "Szaleństwa młodości". Zahn użyczył również swojego głosu popularnym filmom familijnym "Kurczak Mały" i "Dr Dolittle 2". Studiował w Minnesocie w college’u Gustavus-Adolphus, a po scenicznym debiucie w "Biloxi Blues" odbył praktykę w American Repertory Theatre w Cambridge.

Jeremy Davies (Gene)

Urodzony w Michigan, dzieciństwo spędził na walizkach, odwiedzając Vermont, Alaskę, Kalifornię, Nowy Orlean, Danię, Meksyk i Amerykę Południową. Odkryty przez Davida O’Russella, przez którego został obsadzony w nagrodzonym w Sundance filmie "Spanking the Money", aktor stał się popularny dzięki ważnej roli w "Szeregowcu Ryanie" Stevena Spielberga. Pozostałe, cenione role Daviesa to występy w "Solaris" Stevena Soderbergha, "Million Dollar Hotel" Wima Wendersa, "Nell" z Jodie Foster, "Twister" Jana De Bonta, "Sekretarka" oraz "Dogville" i "Manderlay" Larsa von Triera.

Werner Herzog (scenariusz, reżyseria)

Urodzony 5 września 1942 roku w Monachium, wychowywał się w górskiej wiosce w Bawarii bez dostępu do telewizji, kina, a nawet telefonu. Pierwszą pieszą wędrówkę odbył w wieku 14 lat, pierwszą rozmowę telefoniczną wykonał jako 17-latek. W czasie nauki w liceum pracował jako spawacz na nocnej zmianie w hucie. Zbierał tym samym fundusze na produkcję swojego debiutu filmowego, który wyreżyserował w wieku 19 lat.

Dziś ma na koncie ponad 40 filmów jako producent, scenarzysta i reżyser, kilkanaście książek a także inscenizacji operowych. Do jego najważniejszych tytułów kinowych należą "Grizzly Man", "Nosferatu wampir", "Stroszek", "Aguirre, gniew boży" i "Zagadka Kaspara Hausera". Niedługo zobaczymy go w filmach Zaka Penna "The Grand" i Harmony Korine "Mister Lonely".

Steve Marlton i Elton Brand (produkcja)

Założyciele Gibraltar Films, które powstało w 2005 roku w celu produkcji filmów fabularnych, ale także wspierania talentów wśród dobrze zapowiadających się scenarzystów i reżyserów. Na premierę czekają kolejne przedsięwzięcia firmy – thriller "Stranded", nakręcony z rozmachem film akcji "Mayday" oraz "Bottom’s Up".

Marlton pierwsze kroki w biznesie stawiał jako właściciel renomowanych restauracji i klubów. Po przeniesieniu się z Oregon do Los Angeles otworzył m.in. popularny w Hollywood klub "Sugar".

Elton Brand zdobył sławę jako koszykarz zespołu LA Clippers. W 2004 roku był jednym ze zdobywców olimpijskiego złotego medalu, w tym samym roku Pacific Division przyznało mu tytuł "sportowca roku NBA". Początki jego sportowej kariery przypadają na sezon 2001-02, w trakcie którego zdobył nagrodę im. Magica Johnsona za świetne wyniki na boisku, a także wzorową promocję koszykówki w mediach.

Harry Knapp (Produkcja)

Jego ostatnią produkcją był emocjonujący film akcji "Redline" Daniela Sadeka. Pozostałe przeboje w dorobku Knappa to "Jeffrey", "Moje przyjęcie", "The Eyes of Tammy Faye" i "Party Monster". Jako kierownik produkcji w World of Wonder nadzorował powstawanie programów HBO, AMC, Cinemax, MTV, VH1, BBC i Channel 4.

Peter Zeitlinger (zdjęcia)

Ceniony operator, który para się również pisaniem scenariuszy, montażem i reżyserią. Urodzony w Czechosłowacji, opuścił ojczyznę z matką po agresji wojsk Układu Warszawskiego w roku 1968. Przenieśli się do Austrii, gdzie Zeitlinger studiował na wydziale filmu i telewizji Akademii Sztuk Pięknych oraz uczęszczał na wykłady z etyki na wiedeńskim Szkole Wyższej Filozofii. Od dokumentu "Śmierć na pięć głosów" z 1995 roku współpracuje z Wernerem Herzogiem. Wspólnie nakręcili "Ucieczkę z Laosu", "Mojego najlepszego szatana", "Koło czasu", "Grizzly Man" i "Niezwyciężonego". Zrealizował zdjęcia do blisko trzydziestu produkcji telewizyjnych, takich jak pokazany na festiwalu w Berlinie "Tunnelchild", "Erwin und Julia" i "Fear of Heath" Götza Spielmana. Z Holgerem Gothą wyreżyserował czarną komedię "Husbandkillers".

Joe Bini (montaż)

Studiował w Tisch School of Arts na nowojorskim uniwersytecie, założył Opus Film Center, dokonujące prac postprodukcyjnych w San Francisco. Był jednym z doradców programu kształcącego dokumentalistów z ramienia Sundance Institute i był jednym z jurorów na tamtejszym festiwalu kina niezależnego festiwalu. Montuje zarówno filmy fabularne jak i dokumentalne. Od "Ucieczki z Laosu" stale współpracuje z Wernerem Herzogiem, m.in. przy "Grizzly Man" i "Mój najlepszy szatan: Klaus Kinsky".

Klaus Badelt (muzyka)

Hollywood zauważyło go dzięki współpracy z Hansem Zimmerem i Michaelem Kamenem. Pracował nad kompozycjami do uhonorowanego Oscarem "Gladiatora", "Cienkiej czerwonej linii", "Mission Impossible 2" i "X-Men". Skomponował ścieżki dźwiękowe do takich hitów jak "Constantine", "Przysięga" Chena Kaige, "Rekrut", "16 przecznic", "Wehikuł czasu", "Piraci z Karaibów" oraz "Posejdon" i "Przeczucie".