Kryptonim: Shadow Dancer (2012)

TO, CZEGO NIE MOŻNA PRZECZYTAĆ W GAZETACH

„Napisałem tę książkę, ponieważ chciałem, żeby ludzie dowiedzieli się, co naprawdę działo się w służbach specjalnych w czasie konfliktu w Irlandii Północnej. Chciałem opowiedzieć o tym, czego nie można było przeczytać w gazetach czy zobaczyć w wieczornych wiadomościach” – wspomina Tom Bradby, autor powieści i scenariusza do filmu „Shadow Dancer”, w latach 90. korespondent telewizyjny w Irlandii Północnej.

Bradby wykorzystał swoje kontakty, by jak najwięcej dowiedzieć się o pracy informatorów i tajnych agentów. „Zainteresowała mnie relacja pomiędzy informatorką i prowadzącym ją agentem. On starał się utrzymać ją przy życiu, z kolei ona zdradziła wszystkich wokół, by chronić swojego syna. W pewnym momencie stali się dla siebie jedynym punktem odniesienia. Ta historia wydała mi się naprawdę interesującym pomysłem na fabułę książki, a potem filmu” – mówi Bradby.

Piętnaście lat po opublikowaniu „Shadow Dancer”, Tom Bradby podsunął powieść producentowi filmowemu Chrisowi Coenowi. Książka wciągnęła Coena od pierwszych stron. „Zaintrygowała mnie opowieść o aktywistce IRA, która zostaje schwytana i postawiona przed wyborem: spędzić 25 lat w więzieniu i już nigdy nie zobaczyć swojego syna czy zostać szpiegiem? Od razu poczułem siłę tej historii. Wiedziałem, że muszę kupić prawa do adaptacji” – opowiada Coen.

Toma Bradby'ego zawsze pociągało pisanie dla dużego ekranu i nie bał się podjąć wyzwania. „Jako pisarz byłem przyzwyczajony do brutalnego traktowania moich tekstów, więc potrafiłem być dla nich równie bezlitosny jako autor scenariusza” – wspomina. „Główny bohater – Mac – jest na przykład dużo starszy od bohatera książki. Stworzyłem go na nowo. Dzięki temu w filmie relacja Maca i Collette nabrała zupełnie innego wymiaru” – dodaje autor.

Dwa lata później Chris Coen pokazał gotowy scenariusz zdobywcy Oscara, Jamesowi Marshowi („Człowiek na linie”; „Projekt Nim”). Tekst na tym etapie zawierał dużo wątków politycznych, reżyser zdecydował się nadać mu nowy kierunek i zaproponował Coenowi swoją własną wersję. „Kiedy zadzwonił i przedstawił mi swoją wizję, od razu mnie przekonał” – mówi Coen – „James przeniósł tę opowieść do świata kina. Potrafił przesunąć punkt ciężkości historii ze spraw politycznych na emocje bohaterów i ubrać ją w konwencję thrillera. Właśnie tego potrzebowaliśmy”.

Tom Bradby był zachwycony współpracą z Marshem: „James jest niesamowicie wnikliwym, inteligentnym reżyserem. Za każdym razem, kiedy pracowaliśmy nad sceną, która nie do końca mu pasowała, miał doskonałe pomysły – aż żałowałem, że to nie ja je wymyśliłem!”

Historia zaczęła nabierać emocji, tempa i bardziej uniwersalnego kształtu, a główną bohaterką stała się Collette. „Wszyscy możemy spróbować sobie wyobrazić, jak to jest zdradzić swoją rodzinę i swoje przekonania polityczne” – mówi Marsh – „umiejscowienie opowieści w Irlandii Północnej osadza naszą historię w konkretnych realiach, ale tak naprawdę nie chodzi tu o politykę.” Zmiana punktu ciężkości przyciągnęła sponsorów. „Wygrywaliśmy dzięki temu, że bardzo staraliśmy się, by kwestie polityczne były tylko tłem filmu” – dodaje. BBC Films jako pierwsza podjęła się współfinansowania, później BFI (wtedy znana jako UKFC), a zanim rozpoczęły się zdjęcia, Paramount został dystrybutorem na Wielką Brytanię.”

OBSADA

Kiedy James Marsh przeczytał scenariusz, pierwszym aktorem którego zobaczył w roli Maca, był zdobywca Złotego Globu, nominowany do Oscara Clive Owen („Bliżej”; „Sin City”; „Plan doskonały”). Choć dotarcie do aktora nie było łatwe, intrygujący scenariusz od razu przykuł uwagę Owena. Zgodził się na udział w filmie, zaproponował jednak swoją własną interpretację postaci. „Wyobrażałem sobie Maca jako nieco bardziej brutalną osobę, ale Clive chciał zagrać inaczej, subtelniej” – mówi Marsh – „znalazł sposób na dotarcie do wewnętrznego konfliktu, jaki dręczył jego bohatera. Mac zmienia się, nabiera świadomości. Czuje się odpowiedzialny za dziewczynę, która dla niego pracuje, a jednocześnie jest w potrzasku, zaczyna rozumieć mechanizmy działania brytyjskiego wywiadu i nie wie, jak się wyzwolić.”

W roli nieustraszonej agentki MI5 Kate Fletcher zobaczymy znaną z kultowego serialu „Z Archiwum X” Gillian Anderson. Głównym zadaniem Fletcher jest ratowanie życia ludzkiego, ale, aby pracować efektywnie musi także poświęcać ludzi. By zrozumieć kogoś, kto podejmuje tak wykalkulowane decyzje, Anderson badała brytyjskie podejście do konfliktu w Irlandii Północnej. „Grałam zawsze bardziej zdecydowane bohaterki, opowiadające się z założenia za jedną tylko prawdą, tym razem musiałam stworzyć postać, której decyzje są często niezrozumiałe i mi samej obce. To było niesłychanie interesujące” – mówi Anderson.

Wcielająca się w postać Collette Andrea Riseborough przyciągnęła uwagę Chrisa Coena i Jamesa Marsha podczas przedstawienia w Roland Joffé's Brighton Rock. Szybko zdali sobie sprawę, że idealnie pasowała do tej roli. „Jest jedną z najbardziej intrygujących aktorek młodego pokolenia” – twierdzi Marsh – „wiedziałem, że od razu wyczuła charakter Collette.” „Kiedy zdałam sobie sprawę z tego, ile musiała poświęcić, zaczęłam instynktownie rozumieć, jakie powinna mieć cechy” – opowiada Riseborough. „Pomyślałam, że mogła być osobą pełną spokoju i siły, która pozwoliła jej udźwignąć ciężar tego, co zrobiła.” W toku pracy nad rolą aktorka zbudowała szkielet postaci, pozostawiając sobie przestrzeń na eksperymentowanie. Marsh wspomina: „Praktycznie każdego dnia Andrea próbowała różnych sposobów interpretacji, wyszukiwała niuanse. Kiedy rozpoczęliśmy montaż, uświadomiłem sobie, jak wiele różnych wersji dała mi do wyboru i jak ciężko pracowała nad stworzeniem roli Collette.”

WARSTWA WIZUALNA

Gdy do projektu dołączyli autor zdjęć Rob Hardy i scenograf Jon Henson, obaj udali się do Kopenhagi na spotkanie z Jamesem Marshem. Tam zapadały istotne ustalenia dotyczące sposobu pokazania historii zapisanej w scenariuszu. Punktem wyjścia stały się emocje i odczucia głównej bohaterki.

Hardy wspomina: „Byliśmy zgodni co do istoty opowieści. Poza tym mogło się wydarzyć wszystko. Gdy precyzyjnie określi się główne założenia, a aktorzy mają jasną wizję całości, pozostaje wiele miejsca na kreatywność, ponieważ każdy wie, do jakiego celu dążymy.”

Projekt zaczynał nabierać szczególnego stylu i klimatu, który doskonale pasował do historii. „Podkreślaliśmy kontrast pomiędzy elementami thrillera a scenami rodzinnymi” – wspomina Hardy. Kostiumograf Lorna Mugan wykorzystała stroje Collette do uwypuklenia tego kontrastu. „Jest republikanką,” – mówi Mugan – „ale jest także matką, więc chciałam zaznaczyć jej kobiecość za pomocą wysokich obcasów i wąskich spódnic.” Jon Henson wybierał otoczenie, w którym Collette sprawia wrażenie wrażliwej i bezbronnej.

Scenografia miała być z założenia oszczędna, by nie odwracać uwagi od relacji pomiędzy bohaterami. Role Clive'a Owena i Andrei Riseborough okazały się jednak niezwykle wyraziste i elementy scenografii stawały się bardzo istotne.

Henson nie chciał filmować opatrzonego i stereotypowo postrzeganego świata brytyjskich służb specjalnych. „Często kręciłem ich działania na przykład w pokojach hotelowych zamiast na komisariatach czy w biurach.” Najważniejsza scena, w której Collette spotyka Maca po raz pierwszy, została przeniesiona w nowe miejsce, co okazało się bardziej interesujące, ponieważ stawia zarówno widza, jak i Collette w nowej sytuacji” – wspomina Henson. Hardy opisuje: „Nagle Collette znajduje się na nieznanym jej terenie i nikt nie wie, co się wydarzy. Jest łóżko, stół i nic poza tym. Wie, że obserwują ją kamery, a my zastanawiamy się: co zrobi?”

„Kryptonim: Shadow Dancer” został nakręcony w Dublinie, co dało filmowi charakterystyczną scenerię. Jon Henson wyjaśnia: „Chciałem przede wszystkim uniknąć klasycznej czerwonej cegły, którą kojarzymy z Belfastem i ulicą Falls Road. Kręcenie w Dublinie umożliwiło nam odejście od stereotypowo postrzeganej przestrzeni. Znaleźliśmy szary budynek, który znakomicie pasował do mojej wizji.”

Dla Andrei Riseborough kręcenie w Dublinie było szczególnym wyzwaniem. Ze względu na zapisaną w scenariuszu historię, cały czas koncentrowała się na Belfaście. „Cały czas musiałam w pewnym sensie chować się przed Dublinem. Kiedy tylko mogłam, jeździłam pociągiem do Belfastu” – opowiada Riseborough.

Akcja „Kryptonimu: Shadow Dancer” dzieje się w latach 90., a dokładnie pod koniec konfliktu w Irlandii Północnej, na początku procesu pokojowego. „To był czas, w którym Irlandczycy byli już zmęczeni konfliktem, chcieli przeprowadzić się i zacząć wszystko od nowa. Bohaterowie czują potrzebę ucieczki od tego, co się dzieje, a jednocześnie są bardzo przywiązani do miejsca, w którym żyją” – wyjaśnia Hardy. „To trudny okres do pokazania, bo od tego czasu świat tak bardzo się nie zmienił” – mówi Henson. „Łatwo poddać się pokusie oddania sensu za pośrednictwem oczywistych znaków wizualnych, starałem się tego unikać. Chciałem, żeby scenografia była tak samo subtelna i skromna, jak gra aktorów.”

Projektantka kostiumów Lorna Mugan opowiada: „Wzięliśmy z lat 90-tych to, co najlepsze i staraliśmy się zachować wiarygodność. Większość scen rozgrywa się w otoczeniu szarego betonu i falistego żelaza, moim zadaniem było więc wprowadzenie w obraz koloru.” Collette w swoim czerwonym płaszczu stwarza kontrast z krajobrazem dokoła niej; celowo odróżnia się, jak gdyby poszukiwała czegoś więcej. „Collette chce bezpiecznego życia” – wyjaśnia Andrea Riseborough. – „Granicę wyznaczają jej słowa: ‘To jest mój dom, nie mogę go opuścić.

CLIVE OWEN – MAC

Zdobywca Złotego Globu i nominacji do Oscara. Różnorodność projektów, w których brał udział, sprawia, że jest uznawany za jednego z najbardziej wszechstronnych współczesnych aktorów. Jego urzekająca rola w „Krupierze” Mike Hodge'a przyniosła mu pozytywne recenzje krytyków, którzy porównywali go do Bogarta, Mitchuma i Connery'ego. W 2005 roku zdobył Złoty Glob i nominację do Nagrody Akademii za rolę Larry'ego w filmie „Bliżej” Mike'a Nicholsa, gdzie pojawili się również Julia Roberts, Jude Law i Natalie Portman.

Owen swoje pierwsze kroki stawiał w brytyjskich i amerykańskich produkcjach telewizyjnych. W 1991 roku zagrał w swoim pierwszym wielkim hicie, brytyjskim serialu „Chancer”. Inne tytuły w których można było go oglądać,” to „Second Sight” dla BBC oraz „Mystery” dla PBS.

Debiut filmowy Owena to „Vroom” Beebana Kidrona z 1998 roku, w którym restauruje klasyczny amerykański samochód, aby wyruszyć nim w podróż z Davidem Thewlisem. W 1991 roku zagrał targanego kazirodczym uczuciem brata w filmie Stephena Poliakoffa „Z zamkniętymi oczami”. W karierze Owena zaczęły pojawiać się kolejne skomplikowane role. W filmie „Bent” Seana Mathiasa wcielił się w postać lekkomyślnego geja, który zakochuje się bez pamięci, będąc w obozie jenieckim nazistów tuż przed Drugą Wojną Światową. W 2001 roku pojawił się w brytyjskiej komedii „Zielone palce” Joela Hershmana oraz zrealizowanym w gwiazdorskiej obsadzie “Gosford Park” Roberta Altmana”.

Kolejne lata powiększyły listę znakomitych i różnorodnych ról Owena. Zagrał u boku Angeliny Jolie w romansie wojennym „Bez granic”; w thrillerze Mike'a Hodgesa „Odpoczniesz po śmierci”; w dramacie wojennym „Król Artur”, z Brucem Willisem, Benicio del Toro, Rosario Dawson i Jessicą Albą w „Sin City”; u boku Jennifer Aniston w „Wykolejonym”; z Denzelem Washingtonem i Jodie Foster w thrillerze Spike'a Lee „Plan doskonały”; u boku Julianne Moore i Michaela Caine'a w uznanym przez krytyków filmie akcji Alfonso Cuarona „Ludzkie dzieci”; w „Tylko strzelaj” Michaela Davisa; u boku Kate Blanchett jako Sir Walter Raleigh w „Elizabeth: Zloty wiek”. Jego ostatnie produkcje to „Gra dla dwojga” Tony’ego Gilroy’a, gdzie wystąpił z Julią Roberts, „The International” z Naomi Watts, „Mali chłopcy” Scotta Hicksa, „Pożegnanie z niewinnością” z Catherine Keener i Violą Davis (w reżyserii Davida Schwimmera) oraz „Elita zabójców” z Robertem De Niro i Jasonem Stathamem.

Niedługo będziemy mogli oglądać Clive’a Owena w filmie HBO „Hemingway i Gellhorn” u boku Nicole Kidman oraz w „Intruzach” Juana Carlosa Fresnadillo.

Jest także uznanym aktorem teatralnym. Wcielił się w Romea w teatrze Young Vic, zagrał” główną rolę w adaptacji książki Noela Cowarda „Design for leaving” wyreżyserowanej przez Seana Mathiasa oraz w przedstawieniu „Bliżej” Patricka Marbera w Royal National Theatre w 1997 roku. Jesienią 2001 roku zagrał w Londynie w adaptacji książki Petera Nicholsa „A Day in the Death of Joe Egg” w reżyserii Lawrence'a Laurence’a Boswella.

Ma na swoim koncie również rolę kierowcy w kultowych filmach internetowych BMW pod wspólnym tytułem „The Hire”, wyreżyserowanych przez Johna Frankenheimera, Anga Lee, Wong Kar-waia, Guya Ritchie i Alejandro Gonzáleza Inarritu.

GILLIAN ANDERSON — KATE FLETCHER, MI5

Słynna agentka Scully z serialu „Z archiwum X”. Zdobywczyni Emmy, Złotego Globu oraz nagrody SAG. Ostatnio pojawiła się w telewizyjnej adaptacji „Moby’ego Dicka”. Wystąpiła również w brytyjskiej komedii „Johnny English Reaktywacja” u boku Rowana Atkinsona, a także w telewizyjnej adaptacji „Wielkich nadziei” jako panna Havisham. W roku 1998 przeniosła postać Scully na duży ekran w pełnometrażowej wersji serialu „Z archiwum X. Pokonać przyszłość”. W roku 2008 znów pojawiła się w roli Scully – tym razem w drugiej części pt. „Z archiwum X. Chcę wierzyć”.

Zagrała również w „Ostatnim królu Szkocji”; „Jak stracić przyjaciół i zrazić do siebie ludzi” i „Boogie Woogie”. Laureatka British Independent Film za rolę Lily Bart w filmie „Świat zabawy”, a także nagrody publiczności IFTA za rolę w filmie „The Mighty Celt”, w reżyserii Pearse’a Elliotta.

Zagrała w serialu telewizyjnym “The Crimson Petal and the White” oraz telewizyjnej adaptacji powieści Williama Boyda “Any Human Heart”, za którą otrzymała nominację do nagrody BAFTA. Pojawiła się również w produkcji BBC “Bleak House”. Za tę role aktorka również została uhonorowana nominacją do nagrody Brytyjskiej Akademii. W 2009 roku” otrzymała nominację do Olivier Award za rolę Nory w ekranizacji “Domu lalki” Henrika Ibsena.

Ukończyła Goodman Theatre School na Uniwersytecie DePaul w Chicago. W ciągu ostatnich 15 lat angażowała się intensywnie w działania charytatywne jako członek instytucji Artists for a New South Africa, Off The Street Kids oraz rzecznik prasowy Neurofibromatosis Inc., a także patronka szkoły Alinyiikira w Ugandzie.

ANDREA RISEBOROUGH – COLLETTE McVEIGH

Na dużym ekranie debiutowała w filmie „Wenus” Rogera Michella w 2006 roku. Następnie pojawiła się w filmie BBC „The Secret Life of Mrs. Beeton” Jona Jonesa jako Miss Julie, zaraz potem wcieliła się w postać Isabelli w „Measure for Measure” Petera Halla (Bath Theatre Royal i Royal Shakespeare Theatre). Za obie te role w 2006 roku otrzymała nagrodę Iana Charlesona.

Wystąpiła w produkcji Universal Pictures „Magicians” (film reżyserów „Peep show”), następnie otrzymała propozycję zagrania głównej roli w serialu BBC2 „Party animals”. Mike Leigh zaangażował ją do „Happy-Go-Lucky”, a krótko po ukończeniu zdjęć rozpoczęła pracę nad rolą w „The Pain and the Itch” (Royal Court), za którą była nominowana w 2007 roku do nagrody Theatregoers Choice w kategorii Najlepsza Aktorka Drugoplanowa.

Riseborough ma również na swoim koncie rolę Margaret Thatcher w filmie BBC „Long Walk to Finchley” w reżyserii Nialla MacCormicka, za którą otrzymała nominację do nagrody BAFTA. Zagrała także w filmie Aviego Luthry „Mad, Sad & Bad”, a następnie w serialu Channel 4 „Nałożnica diabła”. Ta rola przyniosła jej nagrodę RTS Awards w kategorii Najlepsza Aktorka.

W ostatnich latach można było ją zobaczyć w filmach „Nie opuszczaj mnie” (2010), oraz „Made in Dagenham” (2010). Ostatnio wystąpiła u boku Sama Rileya, Helen Mirren i Johna Hurta w adaptacji książki Grahama Greene’a „Brighton Rock”. Za tę rolę była nominowana w dwóch kategoriach do nagrody BIFA. Riseborough zagrała w 2010 r. Sylwię w przedstawieniu „Duma” w New York Stage (w reżyserii Joe Mantello) u boku Bena Whishawa i Hugh Dancy. W najbliższym czasie będzie można oglądać ją jako Wallis Simpson w filmie Madonny „W.E.”, w „Resistance” razem z Michaelem Sheenem oraz w „Welcome To The Punch” u boku Jamesa McAvoya. Obecnie pracuje z Jasonem Batemanem i Alexandrem Skarsgardem w Nowym Jorku nad filmem „Disconnect”.

JAMES MARSH – REŻYSER

Reżyser filmów dokumentalnych i fabularnych. Jego najnowszy dokument „Projekt Nim” został wyróżniony nagrodą dla najlepszego reżysera w kategorii „Dokumenty Świata” na festiwalu w Sundance w 2011 roku, a tego lata wszedł na amerykańskie i brytyjskie ekrany. Wcześniej Marsh wyreżyserował dla Channel 4 dramat „Wilcze prawo: 1980”. Film wprowadziła na amerykańskie ekrany w 2010 r. IFC Films.

Kolejny dokument Marsha „Człowiek na linie” światową premierę miał w 2008 r. na festiwalu w Sundance i został przez Amerykańską Akademię nagrodzony Oscarem za Najlepszy Dokument. Wcześniejsze filmy Marsha to fabuła „Król” (sekcja Certain Regard, Cannes 2005) i dokument „Wisconsin – Rubryka kryminalna” (Wenecja, Telluride, San Sebastián 1999).

TOM BRADBY—PISARZ

Dziennikarz, powieściopisarz i scenarzysta. Pracę rozpoczynał w największej komercyjnej stacji telewizyjnej Wielkiej Brytanii, ITN, jako asystent redaktora w 1990 roku. Następnie pracował dla niej jako korespondent w Irlandii i Azji (w tym czasie został poważnie ranny podczas zamieszek w Dżakarcie), jako korespondent polityczny i korespondent królewski oraz jako redaktor naczelny na Wielką Brytanię (zajmował się terroryzmem i wywiadem).

Od 2005 roku jest redaktorem naczelnym ds. politycznych. Utrzymuje szeroką sieć kontaktów, przeprowadził wiele wywiadów na wyłączność, w tym jedyny w historii wywiad z księciem Williamem i Kate Middleton po ich zaręczynach w 2010 r., oglądany przez setki milionów osób na całym świecie.

Bradby rozpoczął pisanie swojej pierwszej powieści – „Shadow Dancer” – w czasie pracy jako korespondent ITN w Irlandii w początkach lat 90. Od tamtej pory napisał pięć kolejnych thrillerów, aktualnie pracuje nad swoją siódmą książką. Pracował przy powstawaniu licznych scenariuszy, w tym nad adaptacją osadzonego w czasach Zimnej Wojny lat 80. thrillera „Obrona królestwa”, gdzie szczególnie wykorzystywał swoją znajomość brytyjskiej polityki.