Powrót do Brideshead (2008)

Powrót do Brideshead, pióra kontrowersyjnego swego czasu pisarza Evelyna Waugha, obecnie należy już do klasyki literatury brytyjskiej. Waugh napisał powieść o zmierzchu katolickiej arystokracji, w ostatnich miesiącach II wojny światowej, gdy został na jakiś czas zdemobilizowany z armii. Wydaną w 1945 roku, tuż po lądowaniu aliantów w Normandii, powieść od chwili publikacji otaczała aura skandalu. Rodzinna saga rozgrywająca się przez trzy dekady na trzech kontynentach, oparta była w dużej mierze na autobiograficznych wspomnieniach autora: nawróconego na katolicyzm byłego studenta Oksfordu, nie ukrywającego ani skłonności do alkoholu ani homoseksualnych przygód. Powrót do Brideshead jest najsłynniejszą z 13 powieści Waugha i w Wielkiej Brytanii uznana jest za jedną z 100 powieści wszechczasów.

Powrót do Brideshead był jedną z nielicznych brytyjskich powieści, które nie doczekały się ekranizacji przez bardzo długi czas, aż do tej pory. Wyjątkiem był jedenastoodcinkowy serial telewizyjny nakręcony przez Granada Television w 1981 roku. Spadkobiercy pisarza przez kilkadziesiąt lat odrzucali scenariusze zarówno te, cenzurujące wywrotową obyczajowo wymowę powieści, jak i te, rozmywające jej przesłanie religijne. Dla Evelyna Waugha, pod koniec życia gorliwego katolika, Powrót do Brideshead, mimo wszystkich skandalizujących wątków, był przede wszystkim wielką powieścią religijną. Według słów samego pisarza: ta powieść jest przykładem tego, jak akt boskiej łaski odcisnął się na życiu kilkorga różnych lecz, spokrewnionych duchowo osób. Pierwszą próbę ekranizacji Powrotu do Brideshead podjęło studio MGM w latach ’50., jeszcze za życia pisarza. Jednak scenariusz wykrawający wątki niewygodne dla ówczesnej hollywoodzkiej obyczajowości, jak chociażby pozamałżeński romans Julii czy nawrócenie religijne starego lorda, był dla Evelyna Waugha nie do zaakceptowania, i do ekranizacji w końcu nie doszło.

Producenci Ecosse Films zatrudnili, jednego z najzdolniejszych brytyjskich scenarzystów, Jeremy’ego Brocka (Last King of Scotland, Mrs Brown), by z rozgrywającej się w międzywojniu powieści-rzeki, stworzył kostiumową, lecz współczesną w wymowie historię. Uniwersalizm tej powieści polega na tym, że większość wątków nie straciła wcale na aktualności – mówi scenarzysta Jeremy Brock - fundamentalizm religijny, orientacja seksualna, tożsamość społeczna, czy próba wyjścia poza granice, które wpojono nam w dzieciństwie – te wszystkie, esencjonalne dla bohaterów Powrotu do Brideshead problemy sprawiają, że film ogląda się jak współczesny dramat. A reżyser, Julian Jarrold, dodaje: Powrót do Brideshead jest historią miłosną, lecz jest to historia o miłości dla dorosłych, gdzie namiętności mieszają się z poczuciem winy, ograniczeniami zewnętrznego świata, a wewnętrzne życie bohaterów nie sprowadza się do szalejących hormonów. Nawet ich droga do Boga nie jest prostą ścieżką ku światłości. Wręcz przeciwnie, bohaterowie Brideshead najciekawsi są wtedy, gdy błądzą.

Brideshead, rezydencja rodziny Marchmain, odgrywa centralną rolę w powieści, jak i filmie, odciskając się zarówno na życiu jej mieszkańców, jak i gości. Charles zostaje zauroczony charyzmatyczną rezydencją w równym stopniu, co zamieszkującymi ją ludźmi. Twórcom filmu zależało, by zamek Brideshead oddziaływał na widzów, tak jak działał na głównego bohatera. Charles początkowo jest zachwycony. Brideshead wydaje mu się miejscem fantastycznym, pięknym i słonecznym. Stopniowo nabiera coraz mroczniejszej tonacji, wydaje się ciemny, posępny i ponury. Wreszcie zmienia się w teatr okrucieństwa i opresji. Filmowym Brideshead stał się zbudowany w XVII wieku zamek Howard w Yorkshire, który zachował swą barokową formę prawie nietkniętą od stuleci. Co więcej Zamek Howard jest jednym z niewielu angielskich zamków, gdzie zachowana jest bogata katolicka ikonografia: wspaniała kaplica, barokowe sztukaterie i religijne obrazy. Zamek Howard tak bardzo przypomina literackie Brideshead, że twórcy serialu sprzed 25 lat również kręcili tam zdjęcia. Byliśmy bardzo świadomi, tego, że Howard był serialowym Brideshead – mówi producent Kevin Loader – i początkowo chcieliśmy tego dublowania lokacji uniknąć, jednak po obejrzeniu kilkudziesięciu zamków w całej Anglii skapitulowaliśmy, i zrozumieliśmy, że Howard to po prostu Brideshead.

Wreszcie nadchodzi film na który inteligenta część widzów czekała cały rok. Filmowa wersja Powrotu do Brideshead jest metamorfozą jednej z najistotniejszych powieści brytyjskich XX wieku, to jeden ze wspanialszych i dających do myślenia filmów roku 2008. Ten film gdzie sztuka narracji doprowadzona jest to perfekcji, strona wizualna zniewala, a elokwencja bohaterów wręcz budzi zazdrość, dla mnie był doświadczeniem niezapomnianym. (…) Powrót do Brideshed to miażdżący triumf sztuki… To arcydzieło. Uwierzcie mi.
Rex Reed, New York Observer

Atrakcyjna obsada łącząca nowe nazwiska z luminarzami brytyjskiego kina... Wielkim sukcesem Powrotu do Brideshead jest idealnie dobrana obsada. Na czele barwnej plejady postaci stoi wschodząca gwiazda kina Matthew Goode (znany z Wszystko gra Woodego Allena) jako Charles Ryder i Ben Whishaw, wielce utalentowany aktor, który mimo młodego wieku zdążył już pracować z Jane Campion, Toddem Haynesem i Tomem Tykwerem. Whishaw jako problematyczny Sebastian Flyte jest zjawiskiem zupełnie unikalnym (...) W rezultacie Powrót do Brideshead ma nie tylko zadatki na świetny film kasowy, ale też na zdobycie paru nagród.
Screen

Filmowa wersja Powrótu do Brideshead jest o wiele bardziej romansem, niż religijną, duchową podróżą, jaką odbył pod koniec życia Evelyn Waugh. Niemniej jednak należy się podziw dla twórców, którzy uniknęli pokus i pułapek postmodernizmu i stworzyli opowieść osadzoną bardzo blisko niepokojącej wizji świata pisarza.
Ella Taylor, The Village Voice

Świetna adaptacja świetnie napisanego kawałka brytyjskiej prozy. Powrót do Brideshead to soczysty i trzymający w napięciu dramat rozpisany na kilka głosów, zrealizowany na kanwie powieści życia Evelyna Waugha. Choć puryści mogą krzywić się na wprowadzone przez scenarzystów zmiany w strukturze opowieści, jej duch pozostał nietknięty. Ta inteligentnie wyreżyserowana historia, to arthouse’owe kino środka, pozbawione zbędnych eksperymentów formalnych i popadania w stylistyczną przesadę.
Variety

Julian Jarrold jako reżyser filmów fabularnych debiutował w 2005 roku obrazem Kinky Boots, lecz dopiero Zakochana Jane przyniosła mu międzynarodowy rozgłos i sławę. Wcześniej przez ponad 10 lat Jarrold pracował w telewizji jako reżyser teatru telewizji i seriali kostiumowych. W 1994 roku otrzymał nagrodę BAFTA za serial Cracker. Wielokrotnie nominowany do nagrody Emmy, dla telewizji BBC wyreżyserował miniserial Wielkie nadzieje, i przedstawienia teatru telewizji: Opowieści Kantenberyjskie, Zbrodnię i Karę. Jest również odpowiedzialny za Boots, telewizyjną adaptację powieści Zadie Smith Białe Zęby.

Mathew Goode (ur. 1978) angielski aktor filmowy i telewizyjny, po raz pierwszy trafił na ekran w komediodramacie fantasy Wyznania siostry Kopciuszka (2002). Zagrał potem postać Petera Lynleya, brata inspektora Lynleya w telewizyjnym filmie BBC Tajemnice Inspektora Lynleya (2003), Bena Caldera w komedii romantycznej Córka prezydenta (2004). Partnerował Scarlett Johanson w dramacie Woody’ego Allena Wszystko gra (2005), i Diane Kruger oraz Edowi Harrisowi w Kopii Mistrza (2006) Agnieszki Holland. Ostatnio widzieliśmy go w Świadku bez pamięci (2007), gdzie jako czarny charakter Gary Spargo, bezwzględnie wykorzystuje schorowanego ex-sportowca.

Ben Whishaw (ur.1980) jest brytyjskim aktorem teatralnym oraz filmowym. Od najmłodszych lat interesowało go przede wszystkim aktorstwo. Dlatego też zaraz po maturze rozpoczął studia w Royal Academy of Dramatic Art (RADA) w Londynie. Debiutował rolą Jamesa Deamisa w dramacie Okop z 1999 roku. Następnie grał epizody w filmach takich jak: Facet do towarzystwa, Przetrzymać tę miłość, Przekładaniec czy Kupiec wenecki. W 2004 roku zagrał Hamleta w londyńskim teatrze Old Vic. Przełomem w jego karierze była rola Grenouille'a - mordercy obdarzonego genialnym węchem - w filmie Pachnidło: Historia mordercy z 2006 roku.

Emma Thompson (ur.1959) brytyjska aktorka teatralna i filmowa, wsławiła się bezprecedensowym zdobyciem Oscarów: za rolę w Howard's End Jamesa Ivory'ego i scenariusz adaptowany do filmu Anga Lee Rozważna i romantyczna, w którym zresztą zagrała jedną z głównych ról. Emma Thompson była ponadto nominowana do Oscara za pierwszoplanową rolę w Okruchach dnia Jamesa Ivory'ego i - w tym samym roku - za drugoplanową kreację w społecznym dramacie Jima Sheridana W imię ojca. Do swoich najciekawszych artystycznych osiągnięć aktorka może też zaliczyć występy w filmach Kennetha Branagha Henryk V, Umrzeć powtórnie, Przyjaciele Petera i Wiele hałasu o nic. W filmie Christophera Hamptona Carrington stworzyła, w roli tytułowej, niezapomnianą kreację u boku Jonathana Pryce'a. W swoim dorobku ma również udział w komedii Junior, w której partnerowała Arnoldowi Schwarzeneggerowi i Danny'emu De Vito, Barwy kampanii, The Winter Guest i Wit. Emma Thompson jest córką aktorki Phylidy Law, z którą grała w Przyjaciołach Petera, Wiele hałasu o nic i The Winter Guest. Ukończyła studia na wydziale literatury angielskiej w Cambridge University.

Michael Gambon (ur. 1940) jest jednym z najwybitniejszych aktorów angielskich, zarówno scenicznych jak i ekranowych. Rozpoczynał swoją karierę współpracując z The Edward / Macliammoir Gate Theatre w Dublinie, po czym w 1963 roku dołączył do zespołu The National Theatre, grając pod kierownictwem Laurence'a Oliviera. Kolejno współpracował ze wszystkimi liczącymi się grupami teatralnymi, grając między innymi w przedstawieniach Hamlet, Król Lear, Antoniusz i Kleopatra, Otello, Żywot Galileusza, Wujaszek Wania oraz A Chorus of Disapproval. Ostatnio został wyróżniony prestiżową nagrodą dla najlepszego aktora - The Evening Standard Theatre Award - za wykonanie tytułowej roli w sztuce Volpone. Michael Gambon zagrał w wielu filmach, najsłynniejsza z nich to postać Alberta Spicy w Kucharzu, złodzieju, jego żónie i jej kochanku, Petera Greenawaya z 1989 roku. Gambon zagrał również w Miłości i śmierci w Wenecji Iaiana Softleya, Graczu i Gosford Park Roberta Altmana, Podwodnym życiu Steve’a Zissou Wesa Andersena, Sylwii Christine Jeffs. W filmowych przygodach Harrego Pottera wciela się w postać Albusa Dumbledore’a.

Greta Scacchi (ur.1960) aktorka włosko-brytyjska, zadebiutowała rolą w niemieckim filmie Das zweite Gesicht (1982). W rok później zagrała w słynnym obrazie Jamesa Ivory'ego Heat and Dust. Dla Hollywoodu odkryta została po roli w sztuce Antoniego Czechowa reżyserowanej przez Margarethę von Trotta. Do najgłośniejszych filmów z jej udziałem należą także: Emma Douga McGratha, Gracz Roberta Altmana, Good Morning Babilonia Paola i Vittoria Tavianich, Uznany za niewinnego Alana J. Pakuli, Wersja Browninga Mike'a Figgisa, Okruchy pamięci Wolfganga Petersena. Scacchi odrzuciła propozycję zagrania głównej roli w Nagim instynkcie.

Halley Atwell (ur. 1982) młoda brytyjska aktorka. Najważniejszą rolą przed Powrotem do Brideshead była dla Atwell postać Angeli Stark w Śnie Kasandry (2007) Woody’ego Allena. Wcześniej grała w Mansfield Park (2007), Ruby In the Smoke (2006), i popularnym serialu telewizyjnym The Line of Beauty (2006).